Wat Socrates ons kan leren over écht horen

We denken vaak dat we goed luisteren. Maar luisteren is niet: knikken terwijl je wacht tot je iets kunt terugzeggen. Luisteren is ook niet: een stilte opvullen met advies. En luisteren is zeker niet: de ander onderbreken met je eigen voorbeeld.

Echt luisteren vraagt oefening. Aandacht. Nieuwsgierigheid. En misschien wel het belangrijkste: vertraging. Want als we eerlijk zijn, hoe vaak luisteren we om echt te begrijpen — in plaats van om te reageren?

Op de werkvloer gebeurt het voortdurend. Een medewerker vertelt wat hem dwarszit, maar de leidinggevende denkt al in oplossingen. Of in risico’s. Of in het HR-beleid. Een collega deelt haar twijfels, en de ander begint over zijn eigen ervaring. Lief bedoeld, maar het haalt de aandacht weg van wat er nu gezegd wordt.

Luisteren is geen pauzeknop. Het is een actieve keuze om bij de ander te blijven. Zonder oordeel. Zonder haast.

Wat helpt?

• Vragen stellen, in plaats van invullen: “Wat bedoel je precies?”
• Stilte laten vallen: niet elk moment hoeft gevuld.
• Samenvatten in plaats van reageren: “Dus als ik je goed begrijp, zeg je…”

We overschatten vaak hoeveel we ‘oppikken’. Want communicatie is niet wat de ander zegt, maar wat jij ervan begrijpt. En dat gaat vaker mis dan we denken.

Zelf ben ik een keer uitgenodigd om deel te nemen aan een socratisch overleg. Dit is een krachtige gespreksmethode die mensen helpt om kritischer te denken, hun eigen opvattingen te onderzoeken en gezamenlijk tot een beter begrip van complexe kwesties te komen. De methode is gebaseerd op de filosofische aanpak van Socrates, die mensen aanmoedigde om zelfstandig te denken en hun eigen aannames te onderzoeken.

Voor mij zat de kracht precies daarin: dat je voortdurend jezelf, je eigen gedachten onderzoekt. Klopt het wat ik denk?

Socrates stelde voortdurend kritische vragen om de onderliggende aannames en overtuigingen van zijn gesprekspartner te onderzoeken. De socratische methode is gebaseerd op een dialoog, waarbij de leraar en leerlingen gezamenlijk de onderwerpen onderzoeken. Het doel van Socrates was niet alleen om kennis over te dragen, maar om mensen te helpen zelfkennis op te doen en kritischer te worden.

Onvoorstelbaar hoe snel je jezelf betrapt op aannames.

Het socratisch overleg is een krachtige vorm om écht te luisteren. Hierbij probeer je niet te overtuigen, maar onderzoek je gezamenlijk het onderwerp. Door vragen te stellen in plaats van standpunten te verdedigen, ontstaat er ruimte voor reflectie. Je hoeft het niet meteen eens te zijn — het doel is niet om te winnen, maar om te begrijpen. En dat vraagt tijd, aandacht en oprechte nieuwsgierigheid.

Goed luisteren is geen trucje. Het is een vorm van respect. Een manier om te laten merken: jij bent belangrijk genoeg om even stil te zijn.

Luisteren is misschien wel de meest onderschatte vorm van leiderschap.